روز احسان و نیکوکاری، روز خیر و برکت فرا رسید. نسیم رحمت خداوند از هر سو به مشام می‏رسد؛ جسم و جان ما را می‏نوازد و همه ما را به نکوکاری فرا می‏خواند، بیایید در این روز با عملی نیک، هر چند اندک، به جمع نیکوکاران بپیوندیم.

لب‏ها پر از لبخند
دل‏ها به هم نزدیک می‏شوند و شکوفه‏های مهربانی در قلب‏ها جوانه می‏زند. امروز لب‏ها برای لبخند پر از بهانه‏اند و بازار محبت گرم است. شاید بتوان با سرمایه احسان و نکوکاری، در این روز، دلی به دست آورد و با دوستی و مهرورزی، بوستان وجود را زینت داد و نهال عشق و خوبی را بار دیگر آبیاری کرد.

اجر و مزد انفاق
در فرهنگ شکوهمند اسلام، انفاق در راه خدا، از مصادیق احسان شمرده شده و روایات و آیات بسیاری در تأکید آن آمده است. قرآن مجید اجر و مزد انفاق در راه خدا را هفتصد برابر بیشتر می‏داند. و نیز می‏فرماید: «اگر چیزی را در راه او انفاق کنید، خداوند عوض آن را می‏دهد و جای آن را پر می‏کند و او بهترین روزی دهندگان است.»

منفقان رستگارانند
قرآن مجید، انفاق در راه خدا و دوری از صفت ناپسندیده بُخل و طمع را، از ویژگی‏های اخلاقی رستگاران شمرده شده است. در آیه 16 سوره تغابن آمده است: «تا می‏توانید تقوای الهی پیشه کنید و گوش دهید و اطاعت نمایید و انفاق کنید که برای شما بهتر است و کسانی که از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند، رستگارانند.»

خداوند اعمال ما را وسیله آزمایش‏مان ذکر می‏کند و ضمن توصیه به انفاق، ما را از پاداش عظیم آن با خبر می‏نماید و حفظ وجودمان را از بخل سبب رستگاری‏مان می‏داند.

توشه‏ای برای سختی‏ها
انفاق عملی است محبوب خداوند و دارای اجر فراوان. انفاق سبب می‏شود، در هنگام مرگ و در روز قیامت، ترس و اندوه از ما دور شود. هم‏چنین پاداش احسان، ویژه افراد معین نیست و همه مردمان در برابر انفاقی که می‏کنند به پاداش عمل خود می‏رسند. پس انفاق کنیم تا توشه‏ای نیکو برای لحظات سخت خود پیش فرستیم.

انفاق، تجارتی پرسود
آیه 29 سوره فاطر، در بیانی بلند، احسان در راه خدا را تجارتی سرشار از سود شمرده شده است: «کسانی که کتاب الهی را تلاوت می‏کنند و نماز به پا می‏دارند و از آنچه روزی‏شان داده‏ایم، پنهان و آشکار، انفاق می‏کنند، تجارتی پرسود و بی‏زیان را امید دارند.»

چنین معامله‏ای با خداوند، بی‏شک، سودی به عظمت رضوان الهی دربردارد. از حضرت علی علیه‏السلام هم روایت شده است: «آن کس که با دستی کوتاه ببخشد، از دستی بلند پاداش می‏گیرد». بنابراین، آنچه در راه خیر انفاق می‏کنیم، هرچند کم باشد، خداوند از فضل خود بر آن می‏افزاید و چندین برابر به ما پاداش می‏دهد. پس تا می‏توانیم با کالای نیکوکاری با خدا تجارت کنیم که سودی سنگین به دنبال دارد. حضرت علی علیه‏السلام در این باره نیز فرمودند: «هر گاه تهی‏دست شدید، با صدقه دادن، با خدا تجارت کنید». و «روزی را با صدقه دادن فرود آورید.»

دستگیری در روز جزا
حضرت علی علیه‏السلام در بیان زیبایی می‏فرمایند: «تا فرصت باقی است، راه توبه باز است. عمل نیکو انجام دهید، پیش از آنکه چراغ عمل، خاموش گردد و فرصت، پایان پذیرد و اجل فرا رسد و در توبه بسته شود». و خداوند مهربان نیز از ما خواسته است: پیش از آنکه مرگمان فرا برسد، از اموال خود در راه خدا انفاق کنیم و اعمالی نیکو برای روزهای سخت مرگ و ناتوانی پیش بفرستیم. چرا که اگر اهل انفاق نباشیم و در دنیا دست نیازمندان را نگیریم، در آخرت نیز کسی از ما دستگیری نمی‏کند.

اخلاص در انفاق
از مهمترین شرایط انفاق، «اخلاص» است. یعنی آنچه می‏بخشیم، باید فقط برای خدا و نیت ما تنها رضایت او باشد. وقتی انفاق می‏کنیم، نباید از کسی توقع مدح داشته باشیم؛ چراکه اگر این توقع در کار بیاید، انفاق، دیگر در راه خدا نیست و نباید منتظر پاداش و گشایش و آمرزش بود. و چنانچه نیت ما برای خدا خالص باشد، خداوند چنان اجری به ما می‏دهد که در باورمان نگنجد و هر چه اخلاص بیشتر باشد، شایستگی برای پاداش هم بیشتر می‏شود.

انفاق از مال حلال
مالی که در راه خدا انفاق می‏شود، باید از حلال باشد. اگر مال از حلال نباشد، یعنی شرط انفاق موجود نیست و این عمل از ما پذیرفته نمی‏شود و ما را سودی نمی‏بخشد و در حقیقت، از کاری که انجام داده‏ایم، چیزی به دست نمی‏آوریم.

به دست خدا
در قرآن مجید آمده است: «هرگز به حقیقت نیکوکاری نمی‏رسید، مگر آنکه از آنچه دوست می‏دارید، انفاق کنید». چون انفاق در راه خداوند است و به دست او می‏رسد، پسندیده است از بهترین چیزهایی باشد که در اختیار داریم. چیزهایی که شایستگی هدیه کردن به پروردگارمان را داشته باشد.

نیازمند واسطه‏ای جهت خیر و برکت
چنانچه خداوند بر ما منت نهد، توفیق انفاق را نصیب ما می‏کند. مبادا با منت و آزار، عمل نیک خود را فاسد و باطل کنیم و بندگان محبوب و آبرودار خداوند را برنجانیم. باید برای کمک به نیازمندان، راهی در پیش گیریم که آبروی آن‏ها حفظ شود.

در حقیقت، آنان بر ما حق دارند؛ چراکه واسطه‏ای برای رحمت و خیر و برکت رساندن به ما شده‏اند. چون ما اندکی از مال بی‏ارزش دنیا را داده‏ایم و در برابر، رضای خدا و پاداش فراوان او را به دست آورده‏ایم.

گام اول، احسان با پدر و مادر
در اسلام نیکی به پدر و مادر، بسیار سفارش شده است. آنان سرچشمه نیکی و احسان هستند و زلال نیکی از چشمه وجود آنان به دل ما راه یافته است. پس در این روز نیکی کردن را از نیکی به پدر و مادر آغاز کنیم. بیایید امروز که روز احسان و نیکوکاری است، به دیدن آن‏ها برویم و نیازشان را پیش از آنکه به زبان آورند، برآورده کنیم. بیایید از امروز قدر آن‏ها را بیشتر بدانیم و برایشان دعا کنیم که «بار خدایا پدر و مادرهای ما را رحمت کن؛ همچنان که در حال طفولیت ما را پروراندند.»

احسان به خویشان و همسایگان
در اسلام، درباره صله رحم و به جای آوردن حقوق خویشان و نزدیکان سفارش بسیار شده است. در روایات آمده است: هر که صله رحم به جا آورد، خدا او را به رحمت خود وصل می‏کند و اعمال او را قبول می‏کند. اگرچه به سلام کردنی و نیکو جواب سلام دادنی باشد. پیامبر عظیم الشأن اسلام نیز در این باره فرموده‏اند: «برای کسی که صله رحم کند، من ضامنم که خدا او را دوست دارد، روزی‏اش فراخ، عمرش را زیاد و او را به بهشت وارد کند».

همچنین در روایات و احادیث، احسان و نیکی به همسایه و رعایت احوال آنان، تأکید فراوان شده است پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در حق همسایه چنین فرمودند: «به درستی که ایمان ندارد، کسی که شب سیر بخوابد و همسایه مسلمانش گرسنه باشد». و حضرت صادق علیه‏السلام نیز در این‏باره فرمودند: «صله رحم کردن و با همسایه‏هانیکویی کردن، خانه‏ها را آباد و عمرها را زیاد می‏کند.»

احسان به یتیمان
در قرآن مجید، درباره حفظ اموال یتیم، محبت نمودن به او و نیز تربیت او سفارش بسیار شده است پس چه نیکوست که در این روز، از احوال یتیمان خبر بگیریم، به آنان مهر بورزیم و از حقوق آنان حمایت کنیم.

احسان به مساکین
مسکین به کسی گفته می‏شود که در مرتبه شدیدی از نیازمندی قرار دارد؛ مانند کسی که زمینگیر شده و به فقر و تهی دستی گرفتار گشته و راه در آمدی برای او نیست. قرآن مجید رعایت حال مساکین را واجب دانسته و رسیدگی به امور آنان را جزئی از عبادت حق به حساب آورده و ما را هشدار داده است، چنانچه به اطعام مساکین مبادرت نورزیم، عذاب سختی بر ما مسلط خواهد شد. پس این روز را غنیمت بشماریم و با مال و دارایی خود، هر چند اندک، به یاری مساکین و نیازمندان شتابیم و با حفظ آبرویشان در رفع مشکلات آنان تلاش نماییم.

روایات
پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرمودند:

ـ زیر بنای اساسی عقل پس از ایمان به خدای تعالی، اظهار محبت نسبت به مردم و رساندن خیر به نیکوکار و [حتی] بدکار است.

حضرت علی علیه‏السلام می‏فرمایند:

ـ بخشش بیش از خویشاوندی محبت می‏آورد.

ـ آنکه پاداش الهی را باور دارد، در بخشش سخاوتمند است.

ـ کسی که حاجت برادر مؤمن‏اش را برآورد، مانند کسی است که همه عمرش را به عبادت گذارنده است.

ـ خودت وصی مال خودت باش. امروز به گونه‏ای عمل کن که دوست داری پس از مرگت عمل کنند.

ـ در دنیا جز برای دو کس خیر نیست؛ یکی گناهکاری که با توبه جبران کند و دیگر نیکوکاری که در کارهای نیکو شتاب‏ورزد.

امام صادق علیه‏السلام :

نیکوکاری و حسن خلق خانه‏ها را آباد کند و بر عمرها بیفزاید.

ـ هیچ گناهی بزرگتر از گناه کسی نیست که از احسان به محتاج خودداری کند.

ـ بهترین نیکی آن است که به محتاج برسد.

ـ بهترین شکل احسان، بخشش بدون انتظار عوض است.

ـ هرکس به خاطر احسانش منت گذارد، آن را فاسد کرده است.

آیات قرآن

ـ همانا نیکی‏ها، بدی‏ها را می‏برد.

ـ نیکی کنید که خداوند نیکوکاران را دوست دارد.

ـ هر کس کار نیکی به جا آورد، ده برابر آن پاداش دارد.

ـ رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.

ـ خداوند با کسانی است که تقوا پیشه کرده و نیکوکارند.

ـ در نیکی‏ها بر یکدیگرند سبقت جویید.