تعریف غیبت:

     غیبت عبارتست از این که کسی پشت سر برادر و یا خواهر مسلمان خود،در حضور دیگری و یا دیگران بدی او را بگوید،به گونه ای که اگر او آن را بشنود آزرده خاطر شود.     پیامبر اکرم “ص”فرمود:آیا می دانید غیبت چیست؟ فرمود:غیبت آن است که یاد کنی برادر خود را به چیزی ناخوش آیند اوست.اگر در وجود آن شخص آن چیزی گفتید باشد که غیبت است و اگر نباشد به او بهتان زده ای.   از روایات معلوم میشود که غیبت شامل مواردی چون ذکر نقصی درمسلمان (چه باشد یا نباشد)یا نقصانی در رفتار وی باشد و حتی گفتن مطلبی مانند :کلاهش بزرگ است،عمامه اش کج است یا… که به استناد حکم ادله چهار گانه :کتاب.سنت.عقل و اجماع غیبت حرام است. غیبت از نگاه آیات قرآن مجید:   در قرآن نیز آیات متعددی در مذمت غیبت بیان شده است که آیه ذیل یکی از آن آیه ها میباشد:   هیچ یک از شما غیبت دیگری را نکند. آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟البته معلوم است که ازآن تنفر دارید.پس از خدا بترسید که همانا خدا توبه پذیر ورحم کننده است(سوره حجرات.آیه??)

علل و عوامل غیبت:

امام صادق “ع? می فرماید اصل و ریشه غیبت ?? نوع است .شفاء خشم و غضب و تشفی خاطر شخصی همراهی با گروه غیبت کنندگان.تهمت زدن. تصدیق خبر بدون تحقیق در درستی آن. بدگمانی به دیگران حسد. مسخره کردن و استهزاء دیگران. خودپسندی. آزردگی.آراسته وزیبا جلوه دادن کارهای خویش.

 مستثنی های غیبت:

اما با حرمت شرعی که برای غیبت ذکر شده،برخی افراد مستثنی بوده و غیبت آنها منعی ندارد.- در مقام دادخواهی و تظلم      کسی که مورد ظلم واقع شده،پیش کسی شکایت برده و دادخواهی میکند که قادر به رفع ظلم بوده و توانائی کمک به مظلوم را دارد،لذا نقل عمل ظالم غیبت حرام نیست.چنانچه پیامبر”ص” فرمود:ذی حق و آن کس که حقش ضایع میشود،حق سخن گفتن را داردهرچند که غیبت آن طرف باشد.- اصلاح عاصی وبازگرداندن وی بسوی صلاح    اگر انسانی دچار گناه شده و راه اصلاح آن دانستن مردم است یعنی ظن قوی هست که اگر به دیگران گفته شود،در این صورت گفتن کار بد عاصی به دیگران به عنوان اصلاح وی از مصادیق غیبت حرام نمی باشد.

با ? شرط که ?- قصد گوینده فقط اصلاح عاصی باشد.

?- احتمال قوی در تاثیر باشد(اگر قصد گوینده هتاکی به عاصی باشد حرام است)

-استفتاء   پدری یا برادری به کسی ظلم نموده ،برای کسب تکلیف و فتوا عرض حال و شکایت نیاز به قاضی ،مجتهد،است که بیان ذکر عمل و عامل آن نیز ازغیبت حرام مستثنی است.- راهنمائی مشورت کننده وتحذیر از خطر   در این مورد امام صادق “ع?می فرماید:کسی که با برادر دینی خود مشورت کند وصلاح واقعی را در اختیار وی ندهد،خداوند رای “عقل”او را سلب می نماید.- شهادت ناعادلانه شاهد- غیبت متجاهر به فسق    امام صادق “ع? فرمود:وقتی که فاسق ، فسق خود را علنی نمود،آن وقت حرمت ندارد،و غیبت هم ندارد و غیبت وی مباح است.- جائی که عیب کسی جزء نام و لقب او شده باشد   مانندگفتن نام افرادی که با عیبی مشهور شده اند و اگر آن عیب گفته نشودشناخته نمیشود،مانند “تیمور لنگ”و…-  شهادت در محکمه-  ذکر عیوب در حضور آگاهان به آن- ذکر فضیلت علماء وصاحبنظران هنر نسبت به یکدیگر- غیبت مهمان از میزبانی که حق میزبانی را ادا نکند   میزبانی که حق میهمانی را ادا نکرده،به آنها ظلم نموده است.لذا سخنی که در بدی ضیافت میزبان گفته شود اشکالی ندارد.- ذکر اعمال بدون ذکر عامل آن** البته موارد دیگری بیان شده که بدلیل مورد تردید بودن آن ذکر نگردید.ذکر دو نکته ضروری در مورد غیبت :

الف) تحلیل پیشاپیش غیبت: 

   در گفتار برخی افراد ساده دل عنوان میشود که من غیبتم را به همه کس یا به فلان شخص حلال نموده ام واجازه داده ام غیبت مرا بنماید!!!آیا این کار صحیح است و میتوان چنین اجازه ای داد؟   اجازه دادن برای غیبت،شرعا درست نمی باشد بلکه معاونت برخطا و رواج گناه می باشد،واجازه افراد باعث رفع حرمت آن نمی شود.

ب)علت شیوع غیبت:    سید جزائری در کتاب “انوارنعمانیه” جلد سوم بیان میکند:با اینکه غیبت از بزرگترین گناهان بوده و در آیات و روایات تاکید وتشدید بر نهی آن شده است،اما بلیه ای است که اکثر مردم از عوام و خواص را گرفتار ساخته است، مردمی که واجبات را بجا می آورند و از بسیاری از گناهان اجتناب می کنند اما به غیبت گرفتار هستند. دلائلی چون:- غفلت مردم از حرمت گناه غیبت - اکثرگناهان مردم را درجامعه به سقوط می کشاند ولی غیبت این گونه نیست. مثلا اگر کسی زنا کند، و گناه وی آشکار شود نمی تواند در جامعه زندگی عادی خود را ادامه دهد و موجب بی آبروئی فرد میشود اما برای غیبت این گونه نیست.    به تعبیر دیگر مرحوم جزائری برخی گناهان بخاطر ترس از آبرو ترک میشود، مانند زنا.شرب خمر.لواط و… دیگر اینکه انسان وقتی که به گناهی مرتکب نیست در نظرش مهم وبزرگ است ولی هنگامیکه شیطان او را وادار به انجام آن کرد کم کم از عظمت گناه در نزد گناهکار کاسته شده و پس از مدتی برای فرد عادی میشود.

منبع: برگرفته از کتاب نظامات اخلاقی و تربیتی اسلامی به روایت معصومین/تالیف شیخ آقا خاتمی (زنجانی)/ص???-???