امام علی (ع) در وصف حال انسان محتضر ، انسانی که در بستر بیماری افتاده و احساس می کند که مورد هجمه ی مرگ قرار گرفته و در حال جدا شدن از دنیا است ، می فرماید :

" کَیفَ نَزَلَ بِهِم ما کانوا یَجهَلون وجاءَهم مِن فِراقِ الدُّنیا ما کانوا یَأمَنون و قَدِموا من الآخرة علی ما کانوا یوعَدون ؛

می بینید که چگونه بر او فرود آمد آنچه که باورش نمی شد و چگونه جدا شد از او آنچه که اطمینان به بقایش داشت و به عالم آخرت که وعده داده شده بود ، وارد گشت  ."

" فَغَیرُمَوصوفٍ ما نَزَلَ بِهِم ؛

آنچه که در آن حال به انسان نازل می شود ، به وصف در نمی آید [تا آدمی خود را به حال احتضار نبیند از درک آن ناتوان خواهد بود .] "

" إجتَمَعَت علیهِم سَکرَةَ الموت و حسرَتُ الفوتِ ؛

سختی جان دادن از یک سو ، واندوه جدا گشتن از محبوبات از دیگر سو به او هجوم آورده است . "

" فَفَتَرَت لَها أطرافُهُم و تَغَیَّرَت لَها ألوانُهُم ؛

دست و پایش سست و رنگش دگرگون شده است . "

ثُمَّ ازدادَ الموت ُ فیهِم وُلوجاً فَحیلَ بینَ أحَدِهِم وَ بینَ منطِقِه ؛

تدریجاً مرگ در او پیشروی کرد ومیان او و گفتارش حائل شد [ واز سخن گفتن باز ماند .] "

" وَإنَّهُ أهلِه یَنظُرُ بِبَصَرِهِ و یسمَعُ بِاُذُنِهِ علی صِحَّةٍ مِن عَقلِهِ وَ بقاءٍ مِن لُبِّهِ ؛

او در میان افراد خانواده اش چنین شد که با چشمش [اضطراب و نگرانی آنها را] می بیند و با گوشش [آه وناله های آنان را ] می شنود و عقلش به جا و فهم و درکش برقرار است . "

می بینید که چگونه بر او فرود آمد آنچه که باورش نمی شد و چگونه جدا شد از او آنچه که اطمینان به بقایش داشت و به عالم آخرت که وعده داده شده بود ، وارد گشت  ."

" یُفَکِّرُ فیمَ اَفْنى عُمُرَهُ ، وَ فیمَ اَذْهَبَ دَهْرَهُ ، وَ یَتَذَکَّرُ اَمْوالاً جَمَعَها ، اَغْمَضَ فى مَطالِبِها ، وَ اَخَذَها مِنْ مُصَرَّحاتِها وَ مُشْتَبِهاتِها . قَدْ لَزِمَتْهُ تَبِعاتُ جَمْعِها ، وَ اَشْرَفَ عَلى فِراقِها ؛

در آن حال به فکر می افتد که عمر خود را چگونه به سر برده و روزگارش را چگونه گذرانیده است  وبه یاد می آورد اموالی را که جمع کرده و در به دست آوردن آنها [حلال و حرام بودن آن] آشکار و مشتبه بوده به دست آورده است و اکنون دچار پیامد های آن گشته و هنگام جدایی از آن فرا رسیده است . "

" تَبْقى لِمَنْ وَراءَهُ یَنْعَمُونَ فیها ، وَ یَتَمَتَّعُونَ بِها ؛

 آن اموال اینک برای بازماندگانش که بعد از او متنعّم می شوند ، باقی می ماند و خوش می گذرانند ."

" فَیَکُونُ الْمَهْنَاُ لِغَیْرِهِ ، وَالْعِبْءُ عَلى ظَهْرِهِ ؛

آری ، خوش گذرانی با آن اموال از آنِ دگران می شود و بار سنگین آن بر دوش او باقی خواهد ماند . "

" فَهُوَ یَعَضُّ یَدَهُ نَدامَةً عَلى ما اَصْحَرَ لَهُ عِنْدَ الْمَوْتِ مِنْاَمْرِهِ ، وَ یَزهَدُ فیما کانَ یَرْغَبُ فیهِ اَیّامَ عُمُرِهِ ؛

 در آن موقع ، حال ندامت و پشیمانی در او پیدا می شود و دست خود را به دندان می گزد و نسبت به تمام آنچه در ایام زندگانیش به آن رغبت داشت ، بی رغبت می شود ."

"  فَلَمْ یَزَلِ الْمَوْتُ یُبالِغُ فى جَسَدِهِ حَتّى خالَطَ لِسانُهُ سَمْعَهُ ، فَصارَ بَیْنَ اَهْلِهِ لایَنْطِقُ بِلِسانِهِ ، وَ لایَسْمَعُ بِسَمْعِهِ ، یُرَدِّدُ طَرْفَهُ بِالنَّظَرِ فى وُجُوهِهِمْ ، یَرى حَرَکاتِ اَلْسِنَتِهِمْ ، وَ لایَسْمَعُ رَجْعَ کَلامِهِمْ . ثُمَّ ازْدادَ الْمَوْتُ الْتِیاطاً بِهِ ، فَقُبِضَ بَصَرُهُ کَما قُبِضَ سَمْعُهُ ؛

همچنان مرگ در بدنش پیشروی می کند تا اینکه گوشش مانند زبانش از کا می افتد و میان خانواده اش طوری می شود که نه می تواند سخنی بگوید و نه می تواند سخنی بشنود ؛ تنها چشمش را می چرخاند و به چهره های اطرافیان بسترش نگاه می کند و حرکات زبان آنان را می بیند اما سخنانشان را نمی شنود . همچنان مرگ پیش می رود تا اینکه چشمش را هم فرا می گیرد و دیگر چیزی را نمی بیند . "

"  وَ خَرَجَتِ الرُّوحُ مِنْ جَسَدِهِ ، فَصارَ جیفَةً بَیْنَ اَهْلِهِ ، قَدْ اَوْحَشُوا مِنْ جانِبهِ ، وَ تَباعَدُوا مِنْ قُرْبِهِ ؛

سرانجام روح از بدنش بیرون می رود و او مرداری می شود در میان اهلش واز نزدیک شدن به او دوری می جویند . "

"   ثُمَّ حَمَلُوهُ اِلى مَخَطٍّ فِى الاَْرْضِ ، فَاَسْلَمُوهُ فیهِ اِلى عَمَلِهِ ؛

آن گاه او را بر می دارند و به سوی خانه ی قبرش می برند و آنجا اورا به عملش می سپارند . "

 آن اموال اینک برای بازماندگانش که بعد از او متنعّم می شوند ، باقی می ماند و خوش می گذرانند ."

 ندای امیرالمؤمنین (ع)

" عِبادَاللّهِ ، الاْنَ فَاعْمَلُوا وَالاَْلْسُنُ مُطْلَقَةٌ ، وَ الاَْبْدانُ صَحیحَةٌ ، وَالاَْعْضاءُ لَدْنَةٌ ، وَالْمُنْقَلَبُ فَسیحٌ ، وَالْمَجالُ عَریضٌ ، قَبْلَ اِرْهاقِ الْفَوْتِ ، وَ حُلُولِ الْمَوْتِ . فَحَقِّقُوا عَلَیْکُمْ نُزُولَهُ ، وَ لاتَنْتَظِرُوا قُدُومَهُ ؛

ای بندگان خدا ! هم اکنون دست به کار شوید . هم اکنون که زبان ها باز و بدن ها سالم و اعضا در فرمان وجای آمد و شد است و فرصت باقی است ، کار کنید !

پیش از فوت وقت و فرارسیدن مرگ از زندگی زود گذر بهره ی خود راببرید  ! آمدن مرگ حتمی را مسلّم بدانید و همچون شخص منتظر بیکار ننشینید . "

چه خوب است این تلنگر مولایمان را باگوش دل فرا گیریم و از لحظات عمر تا می توانیم بهره ها ی مثبت بگیریم ، فراموش نکنیم که مرگ آمدنی است و تا فرصت باقی است ، چاره ای برای آخرت بیاندیشیم .

--------------------------------------------------------------------------------

تنظیم : زهرا اجلال – گروه دین و اندیشه تبیان

منبع :

خطبه ی 108 و 187 نهج البلاغه – ترجمه ی فیض
http://www.tebyan.net/religion_thoughts/articles/miscellaneous/2010/10/27/141431.html